جراحی لثه
دندان توسط بافتهای متفاوتی احاطه شده که از آن مراقبت میکنند. بیماری و اختلال در سیستم هر یک از ایت بافتها، منجر به از دست رفتن دندان میشود. این بافتها شامل لثه، استخوان فک و رشتههای ظریفی از جنس الاستیک به نام پریودونتال لیگامنت هستند. پریودونتال لیگامنت، دندان را به استخوان فک متصل میکند.
همانطور که عاج قسمت تاج دندان توسط مینا محافظت میشود، عاج ریشه دندان توسط مادهای به نام سمنتوم محافظت میشود که بر خلاف مینا استحکام زیادی ندارد و به سرعت دچار پوسیدگی میشود. در صورت بروز بیماری، روشهای درمانی متفاوتی مثل دارو یا جراحی لثه برای بیمار توصیه میشود.
لثه سالم، لثهای به رنگ صورتی یا قرمز روشن است که محکم به دندان چسبیده و کاملا آن را احاطه کرده است. لثه سالم با غذا خوردن یا مسواک زدن خونریزی نمی‌کند، بافت محکمی دارد و ظاهر آن دانه دانه و شبیه به پوست پرتقال است. عواملی وجود دارند که احتمال بیماری لثه و همچنین شدت و سرعت آن را افزایش میدهند و عدم رعایت آنها منجر به جراحی لثه میشود.
عوامل که موجب التهاب و عفونت لثه می‌شوند:
- سن
در تحقیقات بسیاری که درباره بیماریهای لثه انجام گرفته، بیشترین میزان ابتلا به بیماری لثه در افراد سالمند دیده شده است. همچنین آمار به دست آمده از مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها نشان میدهد که بیش از ۷۰% افراد بالای ۶۵ سال در امریکا به پریودنتیت (عفونت پیشرفته لثه) مبتلا هستند.
- سیگار و سایر محصولات تنباکو
تحقیقات نشان میدهند که مصرف سیگار و تنباکو از فاکتورهای زمینهساز بسیاری از بیماریها مانند انواع سرطان، بیماریهای ریه، بیماریهای قلبی و بسیاری از دیگر بیماریهاست. به همین ترتیب، افرادی که سیگار و تنباکو مصرف میکنند، بیشتر به بیماری لثه مبتلا می‌شوند. مصرف سیگار و تنباکو از مهمترین عوامل ایجاد و پیشرفت بیماری لثه است.
- ژنتیک
در تحقیقات انجام گرفته مشخص شده که ژنتیک نقش مهمی در بروز بیماریهای لثه در انسان دارد. برخی افراد از نظر ژنتیکی مستعد بیماری لثه هستند. این افراد علیرغم رعایت بهداشت دهان و دندان، بیش از دیگران در معرض بیماری لثه قرار دارند. با شناسایی عوامل ژنتیکی مشکلات لثه از طریق آزمایش ژنتیک، میتوان پیش از بروز علائم، بیماری را تشخیص داده و برای درمان به موقع آن اقدام کرد.
- استرس
استرس از عوامل ایجاد و یا تشدید بسیاری از بیماریها مثل فشار خون بالا، سرطان، بیماریهای قلبی و… است. تحقیقات نشان دادهاند که استرس مقاومت بدن را در مقابل عفونتها از جمله عفونت لثه کاهش میدهد.
- داروها
برخی از داروها مانند قرص ضدبارداری، داروهای ضدافسردگی و برخی داروهای قلبی بر سلامت دهان تاثیر منفی میگذارند. بهتر است دندانپزشک را از مصرف هر نوع دارویی که برای بیماریهای دیگر مصرف میکنید، مطلع سازید. همچنین در صورتی که متوجه بیماری یا اشکالی در لثههایتان شدید، بهتر است موضوع را با پزشکتان در میان بگذاید تا با تخصص خود داروهایتان را تغییر دهد.
- دندان قروچه و بهم فشردن دندانها
دندان قروچه و بهم فشردن دندانها هر علتی که داشته باشد، بر بافتهای نگهدارنده دندانها فشار وارد کرده و در طولانیمدت باعث تخریب بافتهای اطراف دندان میشود.
- چاقی و تغذیه نامناسب
رژیم غذایی نامناسب و بدون مواد مغذی، با تضعیف سیستم ایمنی بدن، مبارزه با بیماریها و عفونتها را برای بدن دشوار میکند. از آنجا که بیماری لثه در واقع نوعی عفونت است، تغذیه ضعیف، وضعیت لثهها را بدتر میکند. همچنین تحقیقات ثابت کردهاند چاقی علاوه بر مضرات دیگر برای بدن، احتمال بیماری لثه را نیز افزایش میدهد.
دیگر عوامل زمینهساز بیماری لثه موارد زیر هستند:
- سابقه ابتلا به بیماری فعال لثه
- بیماریهای بافت همبند
- دیابت
- عدم چکاپ دورهای توسط دندانپزشک
- ضعف سیستم ایمنی
- تغییرات هورمونی
عوامل ذکر شده به دو روش باعث التهاب و عفونت لثه می‌شوند:
۱) افزایش جرم دندان
۲) ناتوانی و ضعف بدن برای مقابله با باکتریها
امکان اینکه هر دو مکانیسم در بروز عفونت و التهاب لثه نقش داشته باشند، نیز وجود دارد.
افزایش جرم دندان: افزایش میزان جرم و رسوب آن در سطح دهان به دلیل مصرف زیاد کربوهیدراتها، ضعف در رعایت بهداشت و عدم مراجعه به دندانپزشک رخ میدهد.
ناتوانی و ضعف بدن برای مقابله با باکتریها: ناتوانی بدن در واکنش به باکتریها نیز در اثر عواملی چون ضعف ارثی سیستم ایمنی، دیابت، استرس، مصرف برخی داروها، بیماریهای ضعف سیستم ایمنی و تغییرات هورمونی در دوران بارداری، بلوغ، یائسگی و مصرف داروهای هورمونی و ضدبارداری اتفاق میافتد.
تغذیه هم در تضعیف بدن در واکنش به باکتریها نقش دارد.
سابقه بیماری فعال و مزمن لثه نیز به علت احتمال وجود زمینههای ژنتیک، در ابتلای مجدد به بیماری لثه مشاهده شده است.
دندانپزشک با بررسی فاکتورهایی که موجب بیماری لثه می‌شوند، آنها را در بیمار شناسایی کرده و به رفع و اصلاح آنها اقدام میکند. به طور مثال با تشخیص عدم رعایت بهداشت دهان و دندان توسط فرد، داروها و دستورالعملهایی جهت انجام در خانه برای بیمار تجویز میکند و یا با تشریح مضرات سیگار و نقش آن در بروز بیماریهای لثه، او را به ترک سیگار تشویق میکند.
لازم به ذکر است که میزان تاثیرگذاری همه فاکتورهای ذکر شده برابر نیست. دیابت و سیگار تاثیرگذارترین عوامل بروز بیماریهای لثه و افزایش شدت و سرعت بیماری هستند.
نکته دیگر اینکه، احتمال نهایی بروز بیماری لثه در کسانی که تعداد دو یا بیشتر از فاکتورهای ذکر شده را دارند، برابر با جمع معمولی تاثیر تعداد فاکتورها نیست، بلکه تاثیر آنها به صورت نمایی محاسبه میشود. برای مثال احتمال بیماری لثه در فردی که سه فاکتور استرس زیاد، مصرف سیگار و دیابت را دارد، نه 3 برابر، که تقریبا ۲۷ برابر فردیست که این فاکتورها را ندارد.
احتمال رفع خطر بیماری لثه با درمان لثه هم به صورت نمایی است. سعی دندانپزشک برطرف کردن این فاکتورهاست و در صورتی که امکان برطرف کردن تمام فاکتورها به طور کامل نباشد، با کاستن از میزان تاثیر آنها، بیماری لثه را تا حد چشمگیری کاهش داده و کنترل میکند. شناسایی فاکتورهای زمینهساز بیماری لثه در بیمار، با در نظر گرفتن نقش بیشتری برای دیابت و سیگار، به دندانپزشک کمک میکند روند درمانی هر بیمار را مشخص کند.
فرایند کاهش میزان تاثیر فاکتورهای زمینهساز بیماری لثه، شامل برنامه ترک سیگار، مشاوره تغذیه، بهداشت خانگی، اصلاح ترمیمهای دندانی، کنترل دیابت و… است. کنترل جرم دندان یکی از برنامههای ضروری پیشگیری و درمان بیماریهای لثه است. برای این منظور از متدهای مختلفی مثل مسواک برقی، دستگاههای برداشتن بیوفیلم داخل دهانی، دهان شویه ضدمیکروبی و توصیه مراجعه منظم به دندانپزشک استفاده میشود.
چه عواملی باعث ایجاد بیماری لثه و استخوان می‌شوند؟
عدم رعایت بهداشت روزانه دهان و دندان (مسواک و نخ دندان) و همچنین عدم مراجعه مرتب برای جرمگیری دندانها، باعث تجمع مواد غذایی در طوق دندان و زیر لثه میشود. این مواد به شکل یک لایه چسبنده به نام پلاک میکروبی زیر لثه باقی میمانند و به مرور زمان با اضافه شدن به حجم آنها، میکروبها و باکتریها سخت و محکم شده و به جرم دندان تبدیل می‌شوند.
با تشکیل جرم روی دندان، دیگر کاری از مسواک و نخ دندان برای زدودن جرم برنمیآید و مراجعه به دندانپزشک برای جرمگیری ضروری میشود. در غیر این صورت، لثه به این حجم رو به افزایش جرم واکنش نشان داده و ملتهب میشود. التهاب، اولین مرحله از بیماری لثه است که به شکل تورم لثه خود را نشان میدهد. این مرحله با زدودن جرم قابل برگشت است و آسیبی به استخوان وارد نمی‌کند. اما در صورت ادامه این وضعیت، با ترشح باکتری به وسیله جرمها از یک طرف و ترشحات بدن برای مقابله با باکتریها از طرف دیگر، فرآیند از بین رفتن استخوان آغاز میشود.
به تدریج لثه تحلیل رفته و عقبنشینی میکند. اگر باز هم جرمگیری انجام نشود، لثهها عفونت میکنند و استخوان فک هم به تدریج از بین رفته و عقبنشینی خواهد کرد. تحلیل رفتن استخوان، باعث از دست رفتن بافت پشتیبان دندان و لق شدن آن میشود. میتوان گفت که این مرحله، بدترین مرحله بیماری پریودنتال (بیماری لثه و استخوان اطراف دندان) است. احتمال غیرقابل برگشت بودن بیماری در این مرحله بالاست و ممکن است کشیدن دندان تنها راه چاره باشد.
علاوه بر این با تحلیل رفتن لثه و استخوان، ریشه دندان _که بافتی آسیبپذیر است_ بدون حفاظ و پشتیبان در محیط دهان قرار میگیرد. سمنتوم (پوشش ریشه) بسیار حساس است و به سرعت دچار پوسیدگی میشود. همچنین با حساسیت نشان دادن به غذا و نوشیدنیهای سرد و گرم باعث میشود بیمار درد شدیدی را تجربه کند.
عفونت و التهاب ناشی از جرم دندان، همچنین رشتههای ظریف و نازکی که دندان را به لثه و استخوان متصل میکنند، نیز از بین میبرد. در نتیجه لثه چسبیده به دندان شل شده و پاکت عمیقی در اطراف دندان به وجود خواهد آمد که باعث میشود تمیز کردن آن با مسواک غیرممکن شود. این وضعیت به افزایش جرم بیشتر و بدتر شدن وضعیت دندان منجر میشود.
علائم بیماری لثه (پریودونتال):
- لثههای متورم به رنگ بنفش یا قرمز پررنگ
- بوی بد دهان
- تحلیل رفتن لثهها
- لق شدن دندانها
- خونریزی لثهها به خصوص هنگام مسواک زدن
- خارج شدن چرک از ناحیه بین لثه و دندان
عواملی که احتمال ابتلا به بیماری لثه را بیشتر میکنند:
- مصرف دخانیات
- بعضی از بیماریها مانند دیابت، ایدز و سرطان
- بالارفتن سن
- تغییرات هورمونی در زنان و دختران
- استرس شدید
- برخی داروهای ضدافسردگی و داروهای مورد استفاده بیماران قلبی
- عوامل ژنتیکی
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری پریودونتال هستند؟
بیماری پریودونتال معمولا بعد از سن ۳۰ سالگی و بیشتر در مردان شایع است.
در نوجوانان نیز بیشتر التهاب لثه دیده میشود که البته کمتر به التهاب و تحلیل استخوان منجر میشود.
به طور کلی در هر فردی، باقی ماندن جرم و پلاک روی دندان، احتمال ابتلا به این بیماری را بیشتر میکند.
نکاتی که برای جلوگیری از بیماری پریودنتال باید رعایت شود:
- مسواک زدن با خمیر دندان حاوی فلوراید هر دو روز یک بار و به مدت ۴ دقیقه
- استفاده روزانه از نخ دندان
- مراجعه مرتب به یکی شعب دندانپزشکی کلینیک لبخند آمل برای چکاپ و جرمگیری
- رعایت رژیم غذایی سالم و مقوی
- پرهیز از دخانیات
روش تشخیص ابتلا به بیماری لثه:
ممکن است بیماری لثه هیچ علایمی نداشته باشد و تنها در مراحل پیشرفته متوجه ابتلا به آن شوید. با این حال برخی علائم که میتوانند به شما در تشخیص بیماری کمک کنند، عبارتند از:
- بوی بد دهان به طور دائم
- لثههای قرمز و ورم کرده
- لثههای دردناکی که بیدلیل خونریزی میکنند
- احساس درد هنگام جویدن
- لق شدن دندانها
- حساس شدن دندانها به سرما و گرما
درمان بیماری پریودونتال به چه صورت است؟
در درمان بیماری پریودونتال، هدف اصلی از بین بردن عفونت است. نوع و تعداد درمان، بسته به شدت و وسعت بیماری متفاوت است. با این حال نوع درمان هر چه که باشد، مراقبت و رعایت کامل بهداشت دهان توسط بیمار در منزل ضروری است. گاهی اوقات ترک دخانیات اجتنابناپذیر است.
پاکسازی عمقی لثه (جرمگیری و مسطح کردن سطح ریشه): دندانپزشک از دستگاه جرمگیری برای دندانهای سالم و از قلمهای جرمگیری دستی، برای دندانهای روکششده و قسمتهای ترمیمشده دندان استفاده میکند تا جرمهای بالا و زیر لثه را به طور کامل از روی دندانها بردارد. در مسطح کردن سطح ریشه (روت پلنینگ)، برای درمان بیماری، قسمتهای زبر و خشن سطح ریشه که باعث تجمع جرم و پلاک می‌شوند، و باکتریهایی که روی ریشه چسبیدهاند، برداشته میشود.
آیا جرمگیری به مینای دندان آسیب میزند؟
برخلاف تصور عموم، جرمگیری اگر توسط دندانپزشک آگاه و باتجربه انجام شود، به مینای دندان آسیبی وارد نمی‌کند. چه بسا که عمل جرمگیری با برداشتن جرمها باعث نمایان شدن مشکلاتی در لثه (مثل تحلیل لثه) شود که قبلا زیر جرمها پنهان بودهاند.
مسطح کردن ریشه یا روت پلنینگ چه زمانی انجام میشود؟
جرمگیری و روت پلنینگ یک روش غیرجراحی برای درمان بیماری لثه است. در یک فرد سالم، مقدار لثه از بالای خط لثه تا جایی که به دندان متصل شده است، ۱ تا ۳ میلی متر ارتفاع دارد. اما زمانی که پلاک و جرم در اطراف و زیر لثه تشکیل شود، شیارهای عمیقی به نام پاکت بین لثه و دندان ایجاد میشود و این ارتفاع را بیشتر میکند.
درمان بیماری پریودونتال:
با مشاهده علائم پیشرفته بیماری لثه مثل بوی بد دهان، جرم زیاد و عمق بیشتر از 3 میلی متر پاکتها، دندانپزشک در اولین قدم، جرمگیری و روت پلنینگ برای درمان توصیه میکند.
- دارو درمانی
ممکن است دندانپزشک تشخیص لزوم درمان دارویی همراه با جرمگیریرا بدهد. بسته به شدت بیماری و نظر دندانپزشک، ممکن است جراحی لثه نیز ضروری تشخیص داده شود.
بعضی از داروهایی که توسط دندانپزشک تجویز می‌شوند عبارتند از:
- دهانشویه های ضدمیکروبی حاوی کلرهگزیدین، برای از بین بردن باکتریها بعد از جرمگیری و جراحی
- ژل های آنتی بیوتیک و قرصهای زیر لثهای حاوی آنتی بیوتیک برای از بین بردن باکتریها و کاهش عمق پاکت لثهای
- درمان با جراحی لثه
در صورتی که بیماری لثه با جرمگیری و دارو درمان نشود، باید جراحی لثه انجام شود. در جراحی لثه، جراح لثه را برش داده و کنار میزند، تا بتواند جرمهای عمقی را از روی ریشه پاک کند.
- در مراحل پیشرفته تر، ممکن است پیوند استخوان و پیوند لثه برای جبران استخوان و لثه از بین رفته ضروری تشخیص داده شود.